سرویس ارزیابی ریسک و پهنه بندی خطر

ارزیابی ریسک و پهنه بندی خطر یکی از مهم ترین ابزارها در مدیریت بحران و کاهش خطر میباشد. در این مطلب اهمیت تولید نقشه‌های ارزیابی ریسک و پهنه بندی خطر و سرویس هوشمند به منظور خودکارسازی فرایند ارزیابی ریسک و تهیه نقشه پهنه بندی خطر ارائه شده است.

کشور ایران به دلیل موقعیت خاص زمین‌شناختی جغرافیایی به طور دائم در معرض تنش‌های تکتونیکی است. نمود این تنش‌ها پدیداری گسل‌های لرزه‌زا و زمین‌لرزه‌های زیاد است. کشور ما به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و وجود کوه‌ها و گسل‌های فراوان (که حدود 90 درصد سطح آن را می‌پوشانند) همواره در معرض رخداد حوادث طبیعی مختلف قرار داشته است. به جز نواحی کویری و پهنه‌های کم وسعت دیگری که گسل‌هایی در آن شناسایی و معرفی نشده است، اغلب پهنه‌های سرزمینی ایران دربردارنده گسل‌های لرزه‌زا و فعال متعددی است، به طوری که اگر از گسلی دور شود لاجرم به گسلی دیگر نزدیک میشود. از طرفی دیگر، چون گستره وسیعی از سرزمین ایران پهنه‌ای خشک و نیمه خشک بوده، شکل‌گیری هسته‌های اولیه مراکز جمعیتی بر مبنای وجود آب به صورت چشمه‌ها، رگه‌های آب و مرتبط با وجود آب بوده است و چون مسیر گسل‌ها، شکستگی‌ها و زون‌های خردشده مجاری مناسبی برای جریان و ظهور آب‌های زیرسطحی بوده است، عمده شهرها و آبادی‌های ایران در مجاورت با گسل‌ها و محل زمین‌لرزه‌ها جانمایی شده‌اند. با چنین سیمایی از پراکنش گسل‌ها به عنوان چشمه‌های لرزه‌زا سالانه زمین‌لرزه‌های متعددی در کشور رخ داده است.

مطابق قانون مدیریت بحران، برنامه ملی کاهش خطر حوادث و سوانح، پیوست شناسایی مخاطرات و سیمای خطر حوادث و سوانح در کشور، بررسی نقشه‌های پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله نشان می‌دهد که بیش از دو سوم از مساحت کشور با خطر نسبی بسیار زیاد و یا زیاد ناشی از زلزله مواجه است. سوابق لرزه‌خیزی فلات ایران نیز نشان میدهد که به طور متوسط هر 10 سال یک زلزله ویرانگر، کشور را در بحران فرو برده است.

در واقع کشور ایران یکی از زلزله‌خیزترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. بر اساس آمار 17.6 درصد از زمین‌لرزه‌های جهان به کشور ما اختصاص دارد. این میزان حدود 3 برابر زمین‌لرزه‌های مخرب کشور زلزله‌خیزی مانند ژاپن (با 7.1 درصد) می‌باشد. بر طبق آمار رسمی هر 10 سال یک زمین‌لرزه با بزرگی بیش از 7 ریشتر، هر سال به طور متوسط 1.3 زمین‌لرزه با شدت بین 6 و 7 ریشتر و 10 زمین‌لرزه با بزرگی بین 5 و 6 ریشتر در ایران رخ می‌دهد. رخداد این زمین‌لرزه‌ها عامل 6 درصد از تلفات جانی کشور در 25 سال اخیر می‌باشد.

همچنین، به علت تغییرات اقلیمی و وضعیت جغرافیایی، همواره در معرض خطر وقوع سیلاب بوده و آمار خسارات مالی و بعضا جانی ناشی از سیلاب در کشور، بسیار قابل تأمل و نگران کننده است. از سویی، به علل سوء مدیریت‌های متعدد در سالیان متوالی، مخاطره فرونشست در کشور در وضعیت بحرانی قرار داشته و بطور کلی وقوع سایر مخاطرات طبیعی نیز غیرقابل اجتناب می‌باشد.

مطابق قانون مدیریت بحران، برنامه ملی کاهش خطر حوادث و سوانح، پیوست برنامه استانی کاهش خطر، در مجموع تعداد 56 مخاطره در کشور شناسایی گردیده است، بدیهی است در بعضی از استان‌ها برخی از این مخاطرات وجود نداشته باشد، لذا به دستگاه‌های متولی استانی الزام شده است که ابتدا فهرستی از مخاطرات هر استان با برش شهرستانی تهیه شود. در این راستا، تهیه نقشه خطرپذیری از مهم‌ترین اقدامات نیازمند انجام است.

ریسک را به صورت آسیب‌ها و خسارات محتمل یا پیش‌بینی‌شده‌ی تأثیرگذار بر جان، معیشت، مایملک و یا فعالیت‌های اقتصادی انسان‌ها به سبب تأثیرات ناشی از یک خطر مشخص و در یک بازه‌ی زمانی خاص می‌توان تعریف نمود.

مدیریت ریسک، فرآیندی است که به مدیران امکان می‌دهد میان هزینه‌های عملیاتی و هزینه‌های مالی اقدامات حفاظتی تعادل برقرار کرده و از طریق حفاظت از فرآیندهای کلیدی که پشتیبان بقا و امنیت جامعه هستند، به منافع مربوطه دست یابند. بدین منظور، تهیه نقشه خطرپذیری مخاطرات با برش استانی و شهرستانی، امکان مدیریت ریسک را پیش از وقوع به مدیران می‌دهد.

تهیه پهنه‌های خطر و آسیب، علاوه بر اهمیت ویژه در پیشگیری از بحران، از منظر قانونی نیز به عنوان یک الزام مطرح است. همانطور که پیش از این گفته شد، مبتنی بر قانون مدیریت بحران کشور، برنامه ملی کاهش خطر حوادث و سوانح و الزامات پیوست کاهش خطر طرح‌های ملی و برنامه‌های استانی کاهش خطر، یکی از بنیادی‌ترین اقدامات محوله به دستگاه‌های متولی، مطالعات خطرپذیری و تهیه پهنه‌بندی مخاطرات می‌باشد.

با توجه به چالش تهیه نقشه خطرپذیری و نیاز به تخصص GIS برای فرایند تهیه آن، سرویسی برای مدیران و کارکنان مدیریت بحران ایجاد شده که به سادگی و بدون نیاز به دانش GIS، از آن استفاده کنند.

تهیه نقشه خطرپذیری یک فرایند مستمر است زیرا با توجه به به‌روزرسانی‌های داده‌ای طی زمان و تغییر اطلاعات مکانی، پهنه‌بندی‌ها تغییر می‌کند و می‌توان گفت نقشه‌های خطرپذیری دارای تاریخ انقضا هستند و نمی‌توان یک بار برای همیشه این نقشه را تولید نمود. طبق تجربه، طی کردن فرایند اصولی و آکادمیک که ارائه شده در بخش دوره‌های آموزشی (آموزش صفر تا 100 تهیه نقشه خطرپذیری مخاطرات طبیعی)، هزینه سنگینی را به سازمان تحمیل می‌کند و برای برطرف کردن این چالش و در عین حال انجام به‌روزرسانی‌های ضروری نقشه‌های خطرپذیری، سرویس تهیه نقشه خطرپذیری توسعه داده شده است.

با این سرویس، در زمانی زیر 15 دقیقه و بدون نیاز به دانش GIS، نقشه خطرپذیری به روز با استفاده از سرویس تهیه نقشه خطرپذیری تولید می‌شود.

نقشه‌های خطرپذیری باید مرتبا پایش و به‌روزرسانی شود زیرا محیط زندگی مرتبا در حال تغییر است.